„Co z tym przeszukaniem?” – czyli nasze uprawnienia podczas kontroli osobistej dokonywanej przez funkcjonariusza policji.

Podczas jednej z ostatnich dyskusji z przyjaciółmi padło pytanie: „Jakie właściwie prawa ma osoba przeszukiwana przez funkcjonariusza policji?”. Zagadnienie obszerne, ale ciekawe – bo niewiele osób wie, jakie ma prawa w przypadku zaistnienia takiej sytuacji – w sam raz na pierwszy wpis na blogu.

Po pierwsze: to, o co pytali moi znajomi, to nie przeszukanie, a kontrola osobista. Przeszukanie jest czynnością procesową, która uregulowana jest w kodeksie postępowania karnego. Uprawnienia policjanta do przeprowadzenia kontroli osobistej wynikają zaś z ustawy o Policji. Zgodnie z art. 15, policjanci, wykonując czynności, mają prawo do „(…) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary.” W odróżnieniu od czynności przeszukania, dla podjęcia kontroli osobistej nie jest wymagane postanowienie sądu lub prokuratora. Policjant ma prawo podjąć takie działanie tylko w przypadku, gdy powziął uzasadnione przypuszczenie popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. W odróżnieniu od przeszukania, kontrola osobista oraz przeglądanie zawartości bagaży
i sprawdzanie ładunków mają charakter bardziej bezpośredni, stanowiący reakcję na czyn zabroniony, który został popełniony lub istnieje uzasadnione podejrzenie, że dana osoba zmierza do jego popełnienia. Podkreśla się, że kontrola osobista może mieć miejsce, jeżeli w trakcie wykonywania innej czynności służbowej (jak np. legitymowanie), ujawnione zostaną okoliczności, które mogą świadczyć o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia czynu zabronionego przez legitymowaną osobę. Policjant może również od samego początku działać w trybie czynności kontroli osobistej, jeżeli uprzednio miał już uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego przez kontrolowaną osobę (Czeborat Łukasz i in. Ustawa o Policji, Komentarz).

Należy również pamiętać, że zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 września 2015 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów, Policjant, przy przeprowadzaniu kontroli osobistej, ma obowiązek wykonania kolejno określonych czynności: podaje swój stopień,
imię i nazwisko w sposób umożliwiający odnotowanie tych danych, a także podstawę prawną i przyczynę podjęcia kontroli osobistej;  policjant nieumundurowany okazuje dodatkowo legitymację służbową, a na żądanie okazuje ją w sposób umożliwiający odnotowanie danych w niej zawartych; sprawdza zawartość odzieży osoby kontrolowanej i przedmioty, które znajdują się na jej ciele, nie odsłaniając przykrytej odzieżą powierzchni ciała; sprawdza zawartość podręcznego bagażu oraz innych przedmiotów, które posiada przy sobie osoba kontrolowana; odbiera osobie kontrolowanej posiadaną broń lub inne niebezpieczne przedmioty mogące służyć do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia albo przedmioty mogące stanowić dowody w postępowaniu lub podlegające przepadkowi; legitymuje osobę kontrolowaną.

Z powyższego wynika, że policjant ma obowiązek wyjaśnić dlaczego – jego zdaniem – istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego. W przypadku przekroczenia uprawnień przez policjanta, osobie kontrolowanej przysługuje zażalenie do prokuratora na sposób prowadzenia czynności, lub też wystąpienie z powództwem cywilnym w związku z naruszeniem dóbr osobistych.

Kontrolę osobistą przeprowadza policjant tej samej płci, co osoba kontrolowana, w miejscu niedostępnym dla osób postronnych. Jednakże, jeżeli kontrola musi być przeprowadzona niezwłocznie
(m.in. z uwagi na zagrożenie dla życia, zdrowia ludzkiego itp.), może przeprowadzić ją policjant płci odmiennej lub może być ona przeprowadzona w miejscu, które jest dostępne dla osób postronnych. Podczas kontroli osobistej może być osoba przybrana przez prowadzącego czynność. Ponadto może być obecna osoba wskazana przez tego, u kogo dokonuje się kontroli osobistej, jeżeli nie uniemożliwi to kontroli osobistej albo nie utrudni jej w istotny sposób (§ 14 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 września 2015 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów).

Co bardzo ważne, osoba kontrolowana ma możliwość zażądania, aby z przeprowadzonej kontroli sporządzony został protokół. Bez naszego wniosku policjant nie ma takiego obowiązku, dokumentuje jedynie kontrolę osobistą w notatniku lub notatce służbowej.  Warto więc zawsze żądać protokołu bądź zapewnić sobie świadków.